W wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 23 marca 2023 r. wydanym w sprawie o sygn. akt: II OSK 443/20 podjęto istotną problematykę z punktu widzenia obowiązku poddania małoletniego szczepieniom ochronnym. Skarżąca w niniejszej sprawie uchylała się od obowiązku poddania małoletniej córki obowiązkowym szczepieniom ochronnym, zgodnie z tytułem wykonawczym wystawionym przez Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego, podnosząc, że poszczególne terminy określone w  rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 2172) – dalej jako: „Rozporządzenie”, powinny być rozumiane jako dające zobowiązanemu prawo do samodzielnego wyznaczenia momentu, w którym ma dojść do zaszczepienia dziecka. Jednocześnie wskazywała, że upływ terminu podanego w treści Komunikatu Głównego Inspektora Sanitarnego stanowi o wymagalności powyższego obowiązku.

Stan faktyczny sprawy przedstawiał się następująco. Skarżąca, jako matka małoletniej, była odpowiedzialna, zgodnie z art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1657 z późn. zm.)– dalej jako: „Ustawa”, za wypełnienie obowiązku poddania dziecka szczepieniom ochronnym, z uwagi na fakt, że sprawuje prawną pieczę nad osobą małoletnią (tj. osobą, która nie ukończyła 18 roku życia). Jednocześnie wskazać należy, że skarżąca nie podejmowała żadnych działań w kierunku zaszczepienia małoletniego dziecka, w tym nie zgłosiła się na wykonanie badania kwalifikacyjnego, stwierdzającego, czy są przeciwskazania do przeprowadzania szczepienia. Skarżąca uchylała się od obowiązku poddania swojej małoletniej córki obowiązkowym szczepieniom ochronnym na podstawie wydanego przez Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego tytułu wykonawczego. Wojewoda zawiadomił skarżącą o wszczęciu przeciwko niej postępowania egzekucyjnego. Skarżąca złożyła zarzuty, które Wojewoda postanowieniem oddalił. Skarżąca wniosła zażalenie na ww. postanowienie. W zażaleniu podniosła brak wymagalności obowiązku poddania dziecka szczepieniu, niezbadanie dopuszczalności egzekucji administracyjnej oraz prowadzenie postępowania, pomimo nieistnienia obowiązku i jego niewykonalności. Minister Zdrowia postanowieniem utrzymał w mocy orzeczenie Wojewody i stwierdził, że postępowanie egzekucyjne, mające na celu przymuszenie skarżącej do wykonania obowiązku o charakterze niepieniężnym, polegającego na zaszczepieniu małoletniego dziecka, było prowadzone w sposób prawidłowy. Skarżąca zaskarżyła ww. postanowienie do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, wyrokiem z dnia 11 kwietnia 2019 r. w sprawie o sygn. akt: VII SA/Wa 2443/18, po rozpoznaniu w trybie uproszczonym sprawy ze skargi na postanowienie Ministra Zdrowia w przedmiocie oddalenia zarzutów, oddalił skargę.

Uzasadnienie ww. wyroku WSA odwołuje się do obowiązku wynikającego z art. 5 ust. 1 pkt 1 lit. b oraz art. 17 ust. 1 Ustawy, tj. obligatoryjnego poddania małoletniego dziecka szczepieniom ochronnym przeciw chorobom zakaźnym. Obowiązek ten został szczegółowo określony w Rozporządzeniu (delegacja ustawowa zawarta w art. 17 ust. 10 ww. Ustawy obliguje Ministra Zdrowia do określenia katalogu chorób i osób objętych obowiązkiem szczepień ochronnych). Uwagę należy zwrócić na §3 Rozporządzenia, który wyznacza m.in. maksymalną granicę wieku poddania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym. Ponadto, WSA wskazuje na komunikaty Głównego Inspektora Sanitarnego, ogłaszające kalendarz szczepień. W ocenie WSA, obowiązek szczepień ochronnych ma charakter prawny i wynika z mocy przepisów ustawowych. W związku z powyższym należy go wykonać, w przeciwnym razie sprawa może zostać skierowana na drogę postępowania egzekucyjnego.

W kontekście ww. rozważań WSA warto zauważyć, że problematyczna jest tu kwestia, czy obowiązkowe szczepienie jest przymusowym świadczeniem zdrowotnym, czy może być przedmiotem egzekucji oraz – czy nie wpływa na prawo do poszanowania życia prywatnego. Wprowadzenie do polskiego porządku prawnego obligatoryjnych szczepień wypełnia przesłanki ingerencji  w życie prywatne przewidzianej przez Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.). Ponadto, z uwagi na ochronę zdrowia oraz praw i wolności innych osób jest ona niezbędna dla cywilizacji. WSA przyjął, że ochrona zdrowia obywateli jest korzyścią dla wszystkich, a realizacja obowiązku prewencji zdrowia uprawnia do wdrożenia obligatoryjnych szczepień zabezpieczających przed chorobami zakaźnymi, które mogą sprowadzić ryzyko epidemii. W wywodach WSA pojawia się także stwierdzenie, że podmioty, które nie mogą zostać poddane szczepieniom ochronnym są bezpośrednio wystawione na niebezpieczeństwo zachorowania bądź śmierci w przypadku epidemii choroby zakaźnej. Osoby, które pomimo braku przeciwwskazań uchyliły się od obowiązku wykonania szczepień ochronnych, mogą przyczynić się do powstania epidemii choroby zakaźnej.

Od ww. wyroku skarżąca wniosła skargę kasacyjną. Naczelny Sąd Administracyjny, wyrokiem z dnia 23 marca 2023 r. w sprawie o sygn. akt: II OSK 443/20, oddalił ww. skargę.

Naczelny Sąd Administracyjny podzielił argumentację WSA i uznał, że obowiązek szczepienia – wbrew twierdzeniom skarżącej – jest obowiązkiem znajdującym swoje umocowanie w obowiązujących przepisach prawa. Kwestię tę wyczerpująco wyjaśnił Minister Zdrowia w zaskarżonym postanowieniu, a stanowisko to zasadnie podzielił Sąd pierwszej instancji, wskazując na art. 5 ust. 1 pkt 1 lit. b oraz art. 17 ust. 1 Ustawy. W art. 17 ust. 10 Ustawy została udzielona delegacja ustawowa ministrowi właściwemu do spraw zdrowia do określenia, w drodze rozporządzenia m.in.:

• wykazu chorób zakaźnych objętych obowiązkiem szczepień ochronnych;

• osób lub grup osób obowiązanych do poddania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym przeciw chorobom zakaźnym, wieku i innych okoliczności stanowiących przesłankę do nałożenia obowiązku szczepień ochronnych na te osoby.

Lektura uzasadnienia ww. wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego pozostawia wrażenie holistycznego odniesienia się do pojawiających się w tej sprawie zagadnień. NSA przyjął, że terminy szczepień kategorycznie nie powinny być rozumiane jako dające prawo do samodzielnego wyznaczania momentu, w którym ma dojść do zaszczepienia dziecka. Wiążącym dla opiekuna prawnego dziecka jest bowiem czas poddania się obowiązkowemu szczepieniu ochronnemu, który jest podawany co roku w komunikacje Głównego Inspektora Sanitarnego. W związku z powyższym należałoby uznać, że wyznaczony termin maksymalny wykonania obowiązku szczepienia, nie oznacza, że dopiero po upływie tego terminu obowiązek jest wymagalny i podlega egzekucji administracyjnej. Dodatkowo, nie można pominąć kwestii zakazu łamania konstytucyjnego porządku prawnego, z uwagi na fakt, że podstawą obowiązku szczepień jest art. 5 ust. 1 pkt 1 lit. b i art. 17 ust. 1 Ustawy.  Zgodnie z art. 87 Konstytucji ustawa jest źródłem prawa, stąd też może wprowadzać obowiązkowe szczepienia. Wskazać należy, że Konstytucja za przedmiot ochrony stawia zdrowie publiczne i zgodnie z art. 68 ust. 4 Konstytucji władze publiczne obowiązane są do zwalczania chorób epidemicznych.

Warto zauważyć, że ustawodawca, wprowadzając szczepienia obowiązkowe, chciał zapobiegnąć oraz zwalczyć ilość zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. W niniejszej sprawie niesporne pozostaje, że w świetle wieku córki skarżącej obowiązek określony w tytule wykonawczym miał charakter wymagalny, skoro już przed dniem jego wystawienia doszło do uchybienia terminowi podanemu w treści Komunikatu Głównego Inspektora Sanitarnego, wyznaczonemu dla przyjęcia szczepionek przeciwko wszystkim wymienionym w ww. tytule chorobom.

W rozpatrywanej sprawie Sądy wielokrotnie podkreślały że to na skarżącej, jako rodzicu małoletniego dziecka, spoczywa obowiązek zgłoszenia się z dzieckiem do lekarza celem przeprowadzenia badań kwalifikacyjnych, aby potwierdzić bądź wykluczyć przeciwności do przeprowadzenia obligatoryjnego szczepienia. Jednocześnie wskazać należy, że terminy szczepień podane w treści Komunikatu Głównego Inspektora Sanitarnego są wiążące dla rodziców.

Podsumowanie

Samowolne decydowanie przez rodzica o dacie wykonania szczepienia u dziecka nie może prowadzić do szerzenia się chorób zakaźnych w społeczeństwie. Dlatego też, o dacie szczepienia decyduje Główny Inspektor Sanitarny ogłaszając kalendarz szczepień.