Obecna sytuacja wywołana epidemią COVID-19 ujawnia szereg słabości systemowych, z którymi przyszło się mierzyć nie tylko administracji państwowej, ale i każdemu z nas. Szczególnie dobitnie i namacalnie obnażone zostały braki w systemie ochrony zdrowia, m.in. braki w zasobach kadrowych. Jednym ze sposobów wsparcia działań służących zapobieganiu i zwalczaniu epidemii COVID-19 ma być wykorzystywanie możliwości kierowania personelu medycznego do pracy przy zwalczaniu epidemii. Jakkolwiek przepisy ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi [1] (dalej: „USTAWA”) uprawniające do kierowania osób do walki z epidemią obowiązywały już od wejścia w życie tego aktu prawnego, tj. od 1 stycznia 2009 r., tak w ostatnim czasie stały się one wyjątkowo istotne, analizowane wzdłuż i wszerz i kilkukrotnie nowelizowane.

Kto może zostać skierowany do pracy przy zwalczaniu epidemii?

Do pracy przy zwalczaniu epidemii mogą zostać skierowani [2]:

• pracownicy podmiotów leczniczych,
• osoby wykonujące zawody medyczne,
• osoby, z którymi podpisano umowy na wykonywanie świadczeń zdrowotnych,
• także inne osoby, jeżeli ich skierowanie jest uzasadnione aktualnymi potrzebami podmiotów kierujących zwalczaniem epidemii
• i również lekarz odbywający szkolenie specjalizacyjne [3], a także lekarz stażysta [4].

Nowelizacja z dnia 28 października 2020 r. (tj. ustawa o zmianie niektórych ustaw w związku przeciwdziałaniem sytuacjom kryzysowym związanym z wystąpieniem COVID-19 – uchwalona na posiedzeniu Sejmu w dniu 28 października 2020 r., nieogłoszona jeszcze w Dzienniku Ustaw)[5] rozszerzyła katalog osób, które mogą zostać skierowane do pracy przy zwalczaniu epidemii o:

1. lekarzy, który ukończyli staż podyplomowy i nie uzyskali prawa wykonywania zawodu lekarza z powodu niezłożenia z wynikiem pozytywnym LEK albo LDEK [6];
2. studentów kierunków przygotowujących do wykonywania zawodu medycznego;
3. doktorantów w dziedzinie nauk medycznych i nauk o zdrowiu w dyscyplinach naukowych: nauki medyczne, nauki farmaceutyczne i nauki o zdrowiu;
4. osoby kształcące się w zawodzie medycznym;
5. osoby posiadające wykształcenie w zawodzie medycznym, które ukończyły kształcenie w tym zawodzie w okresie ostatnich 5 lat;
6. ratowników posiadających kwalifikacje wymagane dla ratownika medycznego [7].

USTAWA zawiera również wyłączenia i określa katalog osób, które NIE PODLEGAJĄ skierowaniu do pracy przy zwalczaniu epidemii. Są to [8]:

1. osoby, które nie ukończyły 18 lat bądź ukończyły 60 lat,
2. kobiety w ciąży;
3. osoby samotnie wychowujące dziecko w wieku do 18 lat;
4. osoby wychowujące dziecko w wieku do 14 lat;
5. osoby wychowujące dziecko z orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego;
6. osoby, u których orzeczono częściową lub całkowitą niezdolność do pracy;
7. inwalidzi i osoby z orzeczonymi chorobami przewlekłymi, na których przebieg ma wpływ zakażenie lub zachorowanie na chorobę zakaźną będącą przyczyną epidemii lub orzeczona choroba przewlekła ma wpływ na przebieg lub zachorowanie na chorobę zakaźną;
8. osoby, o których mowa w art. 2 ustawy o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe (przykładowo: Prezydent RP, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes Rady Ministrów, wojewoda)[9] oraz posłowie i senatorowie RP.

Ponadto w przypadku gdy dziecko w wieku do 14 lat jest wychowywane przez dwoje osób, którym przysługuje władza rodzicielska, do pracy przy zwalczaniu epidemii może zostać skierowana wyłącznie jedna z nich.

Nowelizacja wprowadza rozróżnienie na płeć przy ustaleniu wieku, od którego nie można skierować osób do pracy przy zwalczaniu epidemii – 60 lat w przypadku kobiet oraz 65 lat w przypadku mężczyzn. Po wejściu zmian w życie zwolnionym z podlegania skierowaniu do pracy niosącej ryzyko zakażenia przy zwalczaniu epidemii, w przypadku gdy dziecko jest wychowywane przez dwoje osób, którym przysługuje władza rodzicielska, będzie nie tylko rodzic dziecka w wieku do 14 lat, ale również dziecka w wieku do 18 lat.

Pomimo przewidzianych wyłączeń krąg osób podlegających skierowaniu do pracy przy zwalczaniu epidemii kształtuje się bardzo szeroko (szczególnie po wejściu w życie nowelizacji z 28 października 2020 r.) i jak łatwo zauważyć – nie ogranicza się jedynie do osób posiadających odpowiednie kwalifikacje uprawniające do wykonywania zawodu medycznego.

Z dniem wejście w życie nowelizacji samorządy zawodów medycznych będą zobowiązanie do przekazania, na wniosek odpowiednio wojewody albo ministra właściwego do spraw zdrowia, wykazu osób wykonujących zawody medyczne, które mogą być skierowane do pracy przy zwalczaniu epidemii, zawierający: imię, nazwisko, adres miejsca zamieszkania i numer prawa wykonywania zawodu medycznego, jeżeli został nadany. Na spełnienie tego obowiązku samorządy będą miały 7 dni od dnia otrzymania wniosku.

W jaki sposób możesz zostać skierowany do pracy przy zwalczani u epidemii?

Decyzje o skierowaniu do pracy przy zwalczaniu epidemii mogą być przekazywane w każdy możliwy sposób zapewniający dotarcie decyzji do adresata, w tym ustnie. Decyzje przekazane w sposób inny niż na piśmie są następnie doręczane na piśmie po ustaniu przyczyn uniemożliwiających doręczenie w ten sposób. Decyzje nie wymagają uzasadnienia.

Co prawda od decyzji wojewody przysługuje odwołanie do ministra właściwego do spraw zdrowia, jednak nie wstrzymuje to wykonania decyzji – należy więc zastosować się do jej treści. Niewykonanie decyzji usankcjonowane jest nałożeniem w drodze decyzji wojewody albo ministra właściwego do spraw zdrowia kary pieniężnej w wysokości od 5000 zł do 30 000 zł [10]. Decyzja w sprawie kary pieniężnej podlega natychmiastowemu wykonaniu z dniem jej doręczenia. Kary są wpłacane w terminie 7 dni od dnia wydania decyzji. Niewykonanie decyzji o skierowaniu do pracy przy zwalczaniu epidemii stanowi również wykroczenie, za które grozi kara grzywny [11].

Nasza ocena procedury kierowania do pracy przy zwalczaniu epidemii

Analizując odpowiednie przepisy ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych nie sposób oprzeć się wrażeniu, że procedura kierowania osób do pracy przy zwalczaniu epidemii charakteryzuje się zupełną dowolnością. Ustawodawca nie wprowadził jakichkolwiek przesłanek w tym zakresie. Decyzja zależna jest więc wyłącznie od uznania właściwego wojewody albo ministra właściwego do spraw zdrowia. Warto również zwrócić uwagę na konstrukcję przepisu uprawniającego do kierowania osób do pracy przy zwalczaniu epidemii – zawiera on ogólne sformułowanie „mogą być skierowani do pracy przy zwalczaniu epidemii”. Przepis nie odwołuje się zatem chociażby do przypadku wystąpienia stanu epidemii lub stanu zagrożenia epidemicznego, jak ma to miejsce w innych przepisach ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, umieszczonych w rozdziale 8. tej ustawy.

Kiedy już jesteś skierowany do pracy przy zwalczaniu epidemii – jak warunkowany jest Twój stosunek pracy?

Decyzja o skierowaniu do pracy przy zwalczaniu epidemii stwarza obowiązek pracy przez okres do 3 miesięcy w podmiocie leczniczym lub w innej jednostce organizacyjnej wskazanej w decyzji (np. izolatorium). Osobie skierowanej do pracy przy zwalczaniu epidemii dotychczasowy pracodawca jest obowiązany udzielić urlopu bezpłatnego na czas określony w decyzji. Okres urlopu bezpłatnego zalicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze u tego pracodawcy. Z kolei na czas wykonywania określonej pracy, na okres nie dłuższy niż wskazany w decyzji, podmiot leczniczy lub jednostka organizacyjna wskazana w decyzji nawiązuje stosunek pracy z osobą skierowaną do pracy przy zwalczaniu epidemii. Przez czas trwania obowiązku pracy przy zwalczaniu epidemii z osobą skierowaną nie może być rozwiązany dotychczasowy stosunek pracy ani nie może być dokonane wypowiedzenie umowy o pracę, chyba że istnieje podstawa do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika albo w przypadku zmiany lub uchylenia decyzji.

Nowelizacja z 28 października 2020 r. przewiduje, że do okresu skierowania do pracy przy zwalczaniu epidemii nie zalicza się okresu niezdolności do pracy [12]. Rozwiązanie to ma zapewne przeciwdziałać próbom uchylania się od wykonania nałożonego w decyzji obowiązku pracy przy zwalczaniu epidemii poprzez nadużywanie korzystania ze zwolnień lekarskich.

„Korzyści” wynikające ze skierowania do pracy przy zwalczaniu epidemii

wynagrodzenie

Za instrument kompensujący osobom kierowanym do pracy przy zwalczaniu epidemii przymusowy charakter wykonywanych prac można uznać przyznanie wynagrodzenia w podwyższonej wysokości. Aktualnie jest ono ustanowione na poziomie nie niższym niż 150% przeciętnego wynagrodzenia zasadniczego przewidzianego na danym stanowisku pracy w zakładzie wskazanym w tej decyzji lub w innym podobnym zakładzie, jeżeli w zakładzie wskazanym nie ma takiego stanowiska. Wynagrodzenie nie może być niższe niż wynagrodzenie lub uposażenie zasadnicze wraz z dodatkami do uposażenia o charakterze stałym, które osoba skierowana do pracy przy zwalczaniu epidemii otrzymała w miesiącu poprzedzającym miesiąc, w którym wydana została decyzja o skierowaniu jej do pracy przy zwalczaniu epidemii. Nowelizacja z 28 października 2020 r. zakłada podwyższenie progu procentowego do 200% przeciętnego wynagrodzenia zasadniczego przewidzianego na danym stanowisku pracy w zakładzie wskazanym w tej decyzji lub w innym podobnym zakładzie, jeżeli w zakładzie wskazanym nie ma takiego stanowiska.

zwrot kosztów

Osobie skierowanej do pracy przy zwalczaniu epidemii przysługuje ponadto zwrot kosztów przejazdu, zakwaterowania i wyżywienia, na zasadach określonych w przepisach o ustalaniu oraz wysokości należności przysługującej pracownikom państwowych jednostek z tytułu podróży służbowych na obszarze kraju [13]. Zwrot kosztów z tytułu zakwaterowania lub wyżywienia nie przysługuje w przypadku zapewnienia w miejscu wykonywania pracy bezpłatnego zakwaterowania lub wyżywienia.

ochrona

Pracownikom podmiotów leczniczych oraz innym osobom podejmującym na zasadach określonych w niniejszej ustawie działania w celu zapobiegania i zwalczania chorób zakaźnych i zakażeń u ludzi przysługuje ochrona prawna należna funkcjonariuszowi publicznemu [14].

klauzula dobrego Samarytanina

Na mocy nowelizacji z 28 października 2020 r. wprowadzona zostanie również tzw. „klauzula dobrego Samarytanina”, zgodnie z którą nawet pomimo wypełnienia znamion czynów zabronionych wskazanych w tym przepisie, sprawca nie popełnia przestępstwa. Zgodnie z ustawą nie popełnia przestępstwa:

• nieumyślnego spowodowania śmierci,• nieumyślnego spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu,
• nieumyślnego spowodowania innego uszczerbku na zdrowiu,
• nieumyślnego narażenia człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu,

ten, kto w okresie ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii,

• udzielając świadczeń zdrowotnych na podstawie ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, ustawy o zawodzie felczera, ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej, ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym albo ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi w ramach rozpoznawania lub leczenia COVID-19 i
• działając w szczególnych okolicznościach,

dopuścił się czynu zabronionego, chyba że spowodowany skutek był wynikiem rażącego niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach [15].

Warto zauważyć, że z punktu widzenia „Samarytanina” wprowadzona klauzula jest niezupełna – nie gwarantuje bowiem pełnego zwolnienia od odpowiedzialności za ww. czynności. Przepis odnosi się bowiem jedynie do odpowiedzialności karnej. Nie zwalnia od ponoszenia odpowiedzialności cywilnej i zawodowej. Dodatkowo, przesłankami jej zastosowania są pojęcia niedookreślone, tj. „w szczególnych okolicznościach”, „rażącego niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach”, których interpretacja nie zawsze może być korzystna dla osoby, której zachowanie wypełniło znamiona czynu zabronionego. Temat zwolnienia personelu medycznego od odpowiedzialności karnej z punktu widzenia praw pacjenta poruszaliśmy na blogu TUTAJ.

Cel uświęca środki?

Zrozumiałym jest, że nadzwyczajna sytuacja, za którą można uznać radzenie sobie z epidemią COVID-19, wymaga wdrożenia wyjątkowych środków. Delegowanie personelu medycznego do walki z epidemią być może przyczynia się do zwalczania epidemii, niemniej oczywistym jest, że osoby zakażone wirusem SARS-Cov-2 nie są jedynymi pacjentami wymagającymi interwencji ze strony systemu ochrony zdrowia. Już teraz zauważalne jest negatywne oddziaływanie epidemii COVID-19 na inne sektory służby zdrowia. Wystarczy wspomnieć o wstrzymywaniu udzielania świadczeń zdrowotnych czy odwoływaniu zaplanowanych zabiegów. Problem ten jest szczególnie dotkliwy dla pacjentów onkologicznych, gdzie kontynuacja procesu leczenia jest wysoce istotna. Czy braki w zasobach kadrowych podmiotów leczniczych skutkować będą koniecznością tymczasowego zamknięcia niektórych oddziałów? Ponadto, co z pacjentami lekarzy skierowanych do pracy przy zwalczaniu epidemii prowadzącymi na co dzień indywidualne praktyki lekarskie? Przy już widocznych brakach kadrowych znalezienie kogoś na zastępstwo może być wyjątkowo trudne, jak nie niemożliwe. Co więc z kontraktami z NFZ? Na chwilę obecną te i inne pytania pozostają bez oficjalnych odpowiedzi ze strony organów administracji publicznej.

1. Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, Dz.U. z 2020 r. poz. 1845.
2. Art. 47 ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, Dz.U. z 2020 r. poz. 1845.
3. Art. 16m ust. 15–19 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty, Dz.U. z 2020 r. poz. 514 ze zm.
4. Art. 15o ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty, Dz.U. z 2020 r. poz. 514 ze zm.
5. http://orka.sejm.gov.pl/proc9.nsf/ustawy/683_u.htm.
6. Art. 6 pkt 3 ustawy z dnia 28 października 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z przeciwdziałaniem sytuacjom kryzysowym związanym z wystąpieniem COVID-19.
7. Art. 15 pkt 5 lit. i ustawy z dnia 28 października 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z przeciwdziałaniem sytuacjom kryzysowym związanym z wystąpieniem COVID-19.
8. Art. 47 ust. 3 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, Dz.U. z 2020 r. poz. 1845.
9. Ustawa z dnia 31 lipca 1981 r. o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, Dz.U. z 2020 r. poz. 1637.
10. Art. 48a ust. 2 in. ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, Dz.U. z 2020 r. poz. 1845.
11. Zgodnie z art. 24 § 1 ustawy z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (Dz.U. z 2019 r. poz. 821 ze zm.) grzywnę wymierza się w wysokości od 20 do 5000 złotych.
12. Art. 15 pkt 5 lit. f ustawy z dnia 28 października 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z przeciwdziałaniem sytuacjom kryzysowym związanym z wystąpieniem COVID-19
13. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 stycznia 2013 r. w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej, Dz.U. z 2013 r. poz. 167.
14. Art. 48 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, Dz.U. z 2020 r. poz. 1845.
15. Art. 24 ustawy z dnia 28 października 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z przeciwdziałaniem sytuacjom kryzysowym związanym z wystąpieniem COVID-19.

Wpis nie stanowi porady ani opinii prawnej w rozumieniu przepisów prawa oraz ma charakter wyłącznie informacyjny. Stanowi wyraz poglądów jego autora na tematy prawnicze związane z treścią przepisów prawa, orzeczeń sądów, interpretacji organów państwowych i publikacji prasowych. Kancelaria Ostrowski i Wspólnicy Sp.K. i autor wpisu nie ponoszą odpowiedzialności za ewentualne skutki decyzji podejmowanych na jego podstawie.

TAGI: COVID-19, epidemia, koronawirus, personel medyczny