W dobie komputerów, Internetu, portali społecznościowych, komunikatorów sieciowych oraz połączeń video, łącza udostępniane przez urządzenia telekomunikacyjne stały się nieodłącznym elementem życia człowieka, ułatwiając kontakty na odległość. Znana od pokoleń zasada, by przyjemne połączyć z pożytecznym sprawdziła się w tym przypadku i rozwiązania techniki niwelujące przeszkodę w postaci dystansu fizycznego zaczęto wykorzystywać zarówno w sferze prywatnej, jak i biznesowej, a wyjątkowo i w miarę potrzeby – również w wykonywaniu zadań użyteczności publicznej chroniących najważniejsze dobra – jak zdrowie i życie człowieka.
Lekarze „z komputera”
Zgodnie z obowiązującymi przepisami wykonywanie zawodu lekarza obejmuje wiele zróżnicowanych czynności, wymagających stosownych kwalifikacji, które łącznie określa się jako udzielanie świadczeń zdrowotnych. Obejmują one m.in.: badanie stanu zdrowia, rozpoznawanie chorób i zapobieganie im, leczenie oraz rehabilitację, udzielanie porad lekarskich a także wydawanie opinii i orzeczeń lekarskich. Warto dodać, że wykonywaniem zawodu lekarza jest też prowadzenie przez lekarza prac badawczych w dziedzinie nauk medycznych lub promocji zdrowia, nauczanie zawodu lekarza, kierowanie podmiotem leczniczym lub zatrudnienie w podmiotach zobowiązanych do finansowania świadczeń opieki zdrowotnej ze środków publicznych lub w urzędach je obsługujących, w ramach którego wykonuje się czynności związane z przygotowywaniem, organizowaniem lub nadzorem nad udzielaniem świadczeń opieki zdrowotnej.
Czy świadczenia zdrowotne mogą być udzielane „na odległość” ?
Kodeks etyki lekarskiej wyraźnie wskazuje, że co do zasady lekarz może podejmować leczenie jedynie po uprzednim zbadaniu pacjenta, zaś sytuacje, w których porada lekarska może być udzielona wyłącznie na odległość stanowić mają przypadki wyjątkowe. Powyższe sugeruje, że regułą jest dokonywanie oceny zdrowia pacjenta po bezpośrednim osobistym kontakcie, obejmującym stosowne czynności ze strony lekarza, z udziałem pacjenta. Niemniej, przy zaistnieniu ww. szczególnych okoliczności, udzielenie porady bez kontaktu osobistego nie jest wykluczone.
Możliwość przeprowadzenia oceny zdrowia bez osobistego kontaktu przewidują też przepisy ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty, zgodnie z którymi czynności określone jako udzielanie świadczeń zdrowotnych mogą być wykonywane również za pośrednictwem systemów teleinformatycznych lub systemów łączności – przy czym przyjąć należy, że w ramach ww. kontaktu przy pomocy środków komunikacji na odległość, lekarz powinien podjąć możliwe czynności wpisujące się w stosowne badanie pacjenta. Istotna jest także analiza dostępnej dokumentacji medycznej.
Wyjątek wprowadzono też w zakresie wystawiania recept – ww. ustawa wskazuje, że lekarz może, bez dokonania badania pacjenta, wystawić receptę niezbędną do kontynuacji leczenia oraz zlecenie na zaopatrzenie w wyroby medyczne jako kontynuację zaopatrzenia w wyroby medyczne, jeżeli jest to uzasadnione stanem zdrowia pacjenta odzwierciedlonym w dokumentacji medycznej.
Teleporada – narzędzie walki z epidemią COVID-19?
W nierównej, pełnej poświęceń, walce „białego personelu” z rozprzestrzeniającą się epidemią koronawirusa SARS-CoV-2 i wywoływaną przez niego chorobą COVID-19, z uwagi na niebezpieczeństwo zakażenia i związane z tym ograniczanie kontaktów osobistych między ludźmi, regulacje dotyczące udzielania porad lekarskich na odległość nabierają szczególnego znaczenia – w pracach legislacyjnych ustawodawcy podjętych w celu przeciwdziałania skutkom pandemii znalazły wyraz w przepisach regulujących przeprowadzanie badań lekarskich pracowników – wstępnych i kontrolnych. Zgodnie bowiem z tzw. „specustawą”[1], w sytuacji braku dostępności do lekarza uprawnionego do przeprowadzenia badania wstępnego lub kontrolnego, badanie to przeprowadzić może i wydać odpowiednie orzeczenie lekarskie inny lekarz. Co jednak istotne, orzeczenie lekarskie wydane przez innego lekarza traci moc po upływie 30 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego, w przypadku gdy nie zostanie ogłoszony stan epidemii, albo od dnia odwołania stanu epidemii (w tym miejscu warto przypomnieć, że aktualnie na terytorium RP obowiązuje stan epidemii – od 20 marca 2020 r. do odwołania[2]). Przeprowadzenie badania i wydanie orzeczenia, o których mowa powyżej, może nastąpić za pośrednictwem systemów teleinformatycznych lub systemów łączności, zaś wydane orzeczenie stanowić ma elektroniczną dokumentację medyczną.
Prawa pacjenta przy teleporadzie
Udzielenie porady lekarskiej w formie zdalnej (bez osobistego kontaktu) niewątpliwie stanowi wyzwanie stawiane medykom przez realia współczesnego świata i obecną sytuację epidemii – taka forma działań nie zwalnia bowiem lekarza z obowiązku poszanowania praw pacjenta. Warto jednak wskazać, że kierownik podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych (lub lekarz przez niego upoważniony) może ograniczyć korzystanie z praw pacjenta w sytuacji wystąpienia zagrożenia epidemicznego lub ze względu na bezpieczeństwo zdrowotne pacjentów, a w niektórych przypadkach – nawet ze względu na możliwości organizacyjne[3]. Uprawnienie to, jako wyjątek od zasady, winno być jednak stosowane z uwzględnieniem okoliczności danego przypadku, w sytuacjach wyjątkowych i wymagających skorzystania z niego.
Mówiąc o prawach pacjenta w kontekście teleporady – szczególną uwagę zwracają takie uprawnienia jak prawo do:
-
świadczeń udzielanych z należytą starannością, zgodnie z aktualną wiedzą medyczną i zasadami etyki zawodowej
-
zachowania w tajemnicy informacji dotyczących pacjenta
-
poszanowania godności i intymności pacjenta
-
dokumentacji medycznej.
Przepisy obowiązującego prawa przewidują możliwość dochodzenia roszczeń związanych z naruszeniem praw przysługujących pacjentowi. Pamiętać też należy o możliwości skorzystania w takim wypadku z instrumentów ochrony dóbr osobistych, których zasady określają przepisy prawa cywilnego. Uchybienie wspomnianym normom skutkować może nałożeniem przez sąd obowiązku naprawienia szkody, w tym tej wyrządzonej na dobrach niematerialnych (tzw. krzywdy). Zasadą jest jednak, że odpowiedzialność za szkodę powstaje w przypadku naruszeń o charakterze zawinionym.
Nawet w obliczu pandemii i wywołanych nią utrudnień w funkcjonowaniu niektórych instytucji oraz wykonywania określonych czynności, pamiętać należy o dokładaniu starań do zachowania standardów udzielania świadczeń zdrowotnych na odpowiednim poziomie, z uwzględnieniem zasady, że najwyższym nakazem etycznym lekarza jest dobro chorego.
Więcej informacji na temat teleporady można znaleźć tutaj:
-
ustawa z dnia 2marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2020 r., poz. 374 ze zm.)
-
rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii (Dz. U. z 2020 r., poz. 491 ze zm.) zostało częściowo uchylone, jednak §1 wprowadzający stan epidemii pozostaje w mocy
-
por. art. 5 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz. U. z 2019 r., poz. 1127 ze zm.)
Wpis nie stanowi porady ani opinii prawnej w rozumieniu przepisów prawa oraz ma charakter wyłącznie informacyjny. Stanowi wyraz poglądów jego autora na tematy prawnicze związane z treścią przepisów prawa, orzeczeń sądów, interpretacji organów państwowych i publikacji prasowych. Kancelaria Ostrowski i Wspólnicy Sp.K. i autor wpisu nie ponoszą odpowiedzialności za ewentualne skutki decyzji podejmowanych na jego podstawie.
