Nowelizacja ustawy o działalności leczniczej [1], obowiązująca od 6 września 2023 r. [2], poszerzyła możliwość stosowania monitoringu wizyjnego w pomieszczeniach niektórych podmiotów wykonujących działalność leczniczą, w których udzielane są świadczenia zdrowotne. W odpowiedzi na zmianę przepisów, jak i ich praktyczne stosowanie, do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich wpływają skargi pacjentów, których zdaniem nowe przepisy nadmiernie ingerują w prawo do prywatności oraz ochronę danych osobowych. Z tych względów, Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił do Ministra Zdrowia, nakreślając wątpliwości prawne co do ww. przepisów [3].

Aktualny stan prawny.

O monitoringu wizyjnym w działalności leczniczej pisaliśmy już wcześniej <LINK>. Wówczas, zgodnie z przepisami obowiązującymi przed nowelizacją, która weszła w życie 6 września 2023 r., kierownik podmiotu wykonującego działalność leczniczą mógł określić w regulaminie organizacyjnym sposób obserwacji:

• pomieszczeń ogólnodostępnych, jeżeli przemawiały za tym względy bezpieczeństwa personelu oraz pacjentów

• pomieszczeń, w których są udzielane świadczenia zdrowotne oraz pobytu pacjentów, jeżeli wynikało to z przepisów odrębnych.

W aktualnym (nowym) stanie prawnym, do wyżej wskazanych przypadków, został dodany przepis, z którego wynika, iż kierownik podmiotu wykonującego działalność leczniczą może podjąć decyzję o zastosowaniu monitoringu, poprzez uregulowanie tej kwestii także w regulaminie organizacyjnym, w pomieszczeniach, w których są udzielane świadczenia zdrowotne, jeżeli jest to konieczne w procesie leczenia pacjentów lub do zapewnienia im bezpieczeństwa – w przypadku szpitali, zakładów opiekuńczo-leczniczych, zakładów pielęgnacyjno-opiekuńczych, zakładów rehabilitacji leczniczej i hospicjów.

Porównując wcześniejszy stan prawny z aktualnym, podkreślenia zatem wymaga, iż w zakresie wskazanym powyżej, w pomieszczeniach wskazanych podmiotów, w których są wykonywane świadczenia zdrowotne, monitoring może być stosowany bez konieczności posiadania ku temu podstawy prawnej w odrębnych przepisach.

Wybrane wnioski z wystąpienia RPO.

Rzecznik Praw Obywatelskich w swoim wystąpieniu podkreślił m.in. to, iż zgodnie z wcześniejszymi przepisami, monitorowanie pomieszczeń, w których były wykonywane świadczenia zdrowotne, miało swoje oparcie w odrębnych przepisach prawnych. Ponadto, jak podkreślił Rzecznik Praw Obywatelskich, monitorowanie tych pomieszczeń było rozumiane jako możliwość bieżącego podglądu bez nagrywania, co potwierdza także wcześniejsze brzmienie ustawy o działalności leczniczej, która dawała podstawy do nagrywania obrazu z monitoringu wizyjnego wyłącznie w przypadku pomieszczeń ogólnodostępnych. RPO skupił się także na kwestii tego, iż w odczuciu pacjentów, nowa regulacja daje kierownikom placówek medycznych zbyt dużą swobodę decyzyjną i nie pozostawia pacjentom możliwości niewyrażenia zgody na monitorowanie udzielania świadczenia. Przyjęta regulacja może tym samym stać w sprzeczności z przepisami gwarantującymi pacjentom prawo do intymności, godności oraz prywatności. Pacjenci podnoszą także i mają zastrzeżenia, iż w praktyce, dostęp do nagrań obrazu z monitoringu, mają osoby także spoza personelu medycznego, na przykład pracownicy ochrony lub z działów technicznych.

Bardzo ciekawym i wartym uwagi jest także zawarty w wystąpieniu Rzecznika Praw Obywatelskich wniosek, oparty na rozstrzygnięciu Trybunału Konstytucyjnego [4], z którego wynika, iż do stwierdzenia, że zachodzi podstawa do przetwarzania danych wrażliwych (a takimi danymi są dane obejmujące m.in. monitorowanie pacjenta i realizacji świadczenia na jego rzecz), konieczne są trzy warunki: 1) ustawa wprost upoważnia określony podmiot do przetwarzania danych wrażliwych, 2) upoważnienie ma charakter szczegółowy, 3) upoważnienie stwarza pełne gwarancje ochrony danych. Ponadto, z rozstrzygnięcia Trybunału Konstytucyjnego wynika, iż unormowanie ustawowe musi cechować zupełność, w tym ustawa powinna określać w sposób szczególnie precyzyjny warunki przetwarzania danych dotyczących strefy intymności jednostki.

Przedkładając wyżej poruszone kwestie na nową regulację w zakresie monitorowania pomieszczeń, w których realizowane są świadczenia zdrowotne, faktycznie uzasadniony jest wniosek, iż jest ona niewystarczająca i stoi w sprzeczności z prawami pacjentów. Co prawda, w przepisie jest zawarty warunek, iż monitoring w tych pomieszczeniach jest możliwy, jeżeli jest to „konieczne w procesie leczenia pacjentów lub do zapewnienia im bezpieczeństwa”, a rejestracja obrazu ma odbywać się „uwzględniając konieczność poszanowania intymności i godności pacjenta, w tym przekazywanie obrazu z monitoringu w sposób uniemożliwiający ukazywanie intymnych czynności fizjologicznych, potrzebę zastosowania monitoringu w danym pomieszczeniu oraz konieczność ochrony danych osobowych”, to jednak tak ogólne zwroty należy uznać za niewystarczające.

Doprecyzowując, w mojej ocenie, to zbyt daleko idące, aby wyłącznie placówka medyczna decydowała, czy zastosowanie monitoringu jest konieczne w procesie leczenia lub do zapewnienia bezpieczeństwa pacjenta. Decydujący głos powinien mieć w tym zakresie pacjent, a przepisy powinny umożliwić mu odmowę monitorowania przebiegu świadczenia. Monitoring wizyjny nie stanowi bowiem niezbędnej i potrzebnej do wykonania samego świadczenia zdrowotnego aparatury, co tym bardziej rzutuje na wątpliwość, jak rozumieć przesłankę konieczności jego zastosowania w procesie leczenia. Podobnie klaruje się kwestia względów bezpieczeństwa – to wskazane, aby możliwość zabrania głosu w tej kwestii miał także pacjent. Ponadto, przepisy powinny wyraźnie doprecyzować ww. przesłanki, w tym wyjaśniać co należy przez nie rozumieć, bądź (co najmniej) jakie są kryteria ich ustalania. Dostęp do nagrań personelu ochrony lub technicznego powinien być maksymalnie limitowany i dookreślony przepisami, a tam gdzie jest to możliwe – wyłączony.

Tytułem podsumowania: autor niniejszego artykułu popiera inicjatywę Rzecznika Praw Obywatelskich. Przedstawione w wystąpieniu RPO argumenty oraz wątpliwości są istotne i zdecydowanie zasługują na uwagę. Pełna treść wystąpienia jest dostępna pod tym LINKIEM.

Przypisy:

• [1] ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej
• [2] ustawa z dnia 16 czerwca 2023 r. o zmianie ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta oraz niektórych innych ustaw
• [3] Monitoring w gabinetach lekarskich? Wystąpienie do Ministra Zdrowia – wystąpienie dostępne po linkiem: https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-monitoring-pomieszczenia-swiadczenia-zdrowotne-mz, ostatni dostęp 29/06/2024r. g. 11:16
• [4] wyrok z dnia 20 stycznia 2015 r., sygn. akt K 39/12