Dynamiczny rozwój i wzrastająca popularność mediów społecznościowych sprzyja publikacji coraz większej ilości zdjęć, obrazujących różne sfery życia. Coraz częściej w Sieci spotkać można zdjęcia pacjentów wykonane przez lekarzy, w tym tzw. zdjęcia „przed i po” – tj. obrazujące efekty leczenia. Utrwalenie rezultatów i postępów leczenia ma szczególne znaczenie w przypadku świadczeń mających na celu przywracanie lub poprawę fizycznego, psychicznego i społecznego samopoczucia pacjenta, poprzez polepszenie jego wyglądu. Dokumentacja fotograficzna umożliwia pacjentowi dokonanie oceny wizualnych skutków wykonanego zabiegu, dla lekarza stanowi zaś swego rodzaju „wizytówkę”, mającą poświadczyć jakość wykonywanych przez niego usług. Praktyką, którą można zaobserwować od jakiegoś czasu, jest publikowanie zdjęć pacjentów na profilach lekarzy w mediach społecznościowych.

Czy takie działanie jest zgodne z obowiązującymi przepisami prawa oraz zasadami etyki lekarskiej?

Po pierwsze – tajemnica lekarska.

Lekarz związany jest tajemnicą lekarską, która oznacza obowiązek zachowania w sekrecie wszystkich informacji związanych z pacjentem i uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu. Tajemnica lekarska obejmuje zarówno informacje mające bezpośredni związek z leczeniem, jak również całokształt wszelkich innych informacji dotyczących pacjenta. Nie ulega wątpliwości, że są nią objęte również zdjęcia pacjenta związane z leczeniem (w tym obrazujące efekt „przed i po”). Zwolnienie lekarza z zachowania tajemnicy lekarskiej jest możliwe wyłącznie w przypadkach ściśle określonych w przepisach prawa, w tym m.in.  gdy pacjent wyrazi na to zgodę. Żaden przepis prawa nie umożliwia lekarzowi ujawnienia tajemnicy lekarskiej w przypadku chęci opublikowania zdjęć pacjenta w Sieci, czy też w jakimkolwiek innym miejscu. Oznacza to, że publikowanie przez lekarza zdjęć pacjenta dotyczących leczenia zawsze musi zostać poprzedzone uzyskaniem stosownej zgody, zwalniającej lekarza z obowiązku dochowania tajemnicy. W innym przypadku, lekarz naruszy tajemnicę lekarską.

Po drugie – dokumentacja medyczna.

Ustawodawca nałożył na podmioty udzielające świadczeń zdrowotnych obowiązek utrwalania ich przebiegu. Obowiązek ten realizowany jest poprzez prowadzenie dokumentacji medycznej w sposób i na zasadach określonych przepisami prawa. W aktualnym stanie prawnym, pojęcie „dokumentacji medycznej” nie zostało precyzyjnie zdefiniowane. Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (dalej: „ustawa”) określa wyłącznie minimalne elementy treściowe dokumentacji medycznej. Wynika z tego, że zdjęcia dotyczące leczenia, w tym m.in. zdjęcia obrazujące efekt „przed i po”, mogą (lecz nie muszą) stanowić element dokumentacji medycznej. Częścią dokumentacji medycznej będą zdjęcia wykonane w związku z udzielaniem świadczenia zdrowotnego, w szczególności badania obrazowe (m. in. zdjęcia RTG). W przypadku zdjęć „przed i po” istotne będą okoliczności, w których zostały one wykonane. Jeżeli ich wykonanie było niezbędne do udzielenia świadczenia zdrowotnego to nie jest wykluczone, że będą częścią dokumentacji medycznej. Zdjęcia stanowiące element dokumentacji medycznej podlegają szczególnej ochronie prawnej wynikającej m.in. z ustawy, w tym w szczególności – uregulowane zostały zasady ich udostępniania. Lekarz nie może dowolnie publikować, czy w inny sposób udostępniać dokumentacji medycznej, w tym również zdjęć będących jej częścią. Co więcej, dokumentację medyczną także chroni tajemnica lekarska.

Po trzecie – dobra osobiste pacjenta.

Wspomniana już tajemnica lekarska buduje stosunek zaufania pomiędzy pacjentem, a lekarzem. Jej podstaw należy upatrywać się w przysługującym pacjentowi prawie do prywatności, które zaliczane jest do katalogu dóbr osobistych, objętych ochroną cywilnoprawną. W doktrynie, prawo do prywatności definiowane jest szeroko, m.in. jako wolność decydowania o samym sobie, prawo do swobodnego podejmowania decyzji oraz prawo do posiadania kontroli nad ujawnianiem informacji osobistych. Nie ulega wątpliwości, że w pojęciu „prawa do prywatności” mieści się również prawo do decydowania o tym, jakie informacje i wiadomości człowiek chce przekazać o sobie (w tym np. o swoim stanie zdrowia oraz leczeniu) innym osobom. Lekarz powinien z poszanowaniem odnosić się do dóbr osobistych pacjenta, w tym do prawa do prywatności. Sfera prywatności pacjenta może zostać bezprawnie naruszona poprzez różnego rodzaju działania. W sytuacji, gdy lekarz bez zezwolenia publikuje zdjęcia dotyczące leczenia, jego działanie może godzić w prywatność pacjenta. Tym samym – takie zachowanie lekarza może być podstawą do stwierdzenia naruszenia dóbr osobistych.

Co grozi za nieuprawnione publikowanie zdjęć?

Lekarz zobowiązany jest do szczególnego poszanowania informacji i danych uzyskanych w związku z wykonywaną profesją. Oznacza to m.in, że powinien wystrzegać się wszelkich działań mogących naruszyć godność zawodu. Opublikowanie przez lekarza zdjęć pacjenta związanych z leczeniem bez wyraźnej, uprzedniej zgody pacjenta, może okazać się działaniem wbrew jego woli, co z kolei prowadzić może do naruszenia zasad określonych w Kodeksie Etyki Lekarskiej i skutkować odpowiedzialnością zawodową lekarza. Pacjent może też dochodzić od lekarza zadośćuczynienia za naruszenie praw pacjenta, a także zadośćuczynienia z tytułu naruszenia dóbr osobistych (prawa do prywatności). Dodatkowo, każda osoba, która uważa, że doszło do naruszenia jej praw jako pacjenta może zwrócić się do Rzecznika Praw Pacjenta (dalej: „RPP”). RPP jest uprawniony do żądania wszczęcia postępowania cywilnego w sprawie naruszenia praw pacjenta lub do wzięcia udziału w toczącym się już postępowaniu. Naruszając tajemnicę lekarską, lekarz naraża się również na możliwość ponoszenia odpowiedzialności karnej w związku z popełnieniem przestępstwa ujawnienia tajemnicy służbowej i zawodowej, które zagrożone jest karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Co to oznacza w praktyce?

W każdym przypadku, gdy lekarz zamierza opublikować zdjęcia pacjenta związane z leczeniem (w tym obrazujące efekt „przed i po”), powinien uzyskać ku temu stosowną zgodę pacjenta – zezwalającą przede wszystkim na ujawnienie tajemnicy lekarskiej. Uzyskując od pacjenta taką zgodę, lekarz powinien pouczyć go o możliwości jej wycofania w każdym czasie, bez ponoszenia z tego tytułu negatywnych konsekwencji. Konieczność uzyskania od pacjenta zgody należy oceniać pozytywnie. Jej pozyskanie wpływa korzystnie na budowanie zaufania do zawodu lekarza, jednocześnie zapewnia poszanowanie prywatności pacjenta oraz innych przysługujących mu praw. W praktyce jednak problematyczne okazać się może skuteczne usunięcie z Sieci zdjęć, gdy pacjent wycofa zgodę. W przypadku braku zgody, opublikowanie przez lekarza zdjęć pacjenta związanych z leczeniem będzie pozostawało w sprzeczności z przepisami prawa oraz zasadami etyki lekarskiej. Lekarz naruszający obowiązującą go tajemnicę lekarską i publikujący zdjęcia bez zgody pacjenta naraża się na możliwość ponoszenia z tego tytułu odpowiedzialności cywilnej, karnej i zawodowej.

Odpowiedzialność lekarza może powstać również w przypadku naruszenia przepisów prawa autorskiego oraz regulacji związanych z RODO – kwestie te pozostają jednak poza nurtem niniejszych rozważań.