W ostatnim czasie temat szczepionek przeciwko COVID-19 nie schodzi z pierwszych stron wiadomości. Wyjątkowo dużo kontrowersji narosło wokół pierwszeństwa szczepień. W dzisiejszym artykule przyjrzymy się organizacji szczepień przeciwko COVID-19, a w szczególności zasadności wprowadzenia kolejności ich wykonywania.

Narodowy Program Szczepień przeciw COVID-19

15 grudnia 2020 r., w drodze uchwały, Rada Ministrów przyjęła Narodowy Program Szczepień przeciw COVID-19. Zgodnie z zapewnieniami rządu, jego celem jest dostarczenie szczepionek:

• bezpiecznych i skutecznych,
• w wystarczającej ilości,
• w najkrótszym czasie,
• darmowych i dobrowolnych
• łatwo dostępnych.

Dokument składa się z 9 rozdziałów opisujących m.in. skuteczność i bezpieczeństwo szczepionek, proces zakupów i finansowanie, dystrybucję i logistykę, zalecenia medyczne i organizację punktów szczepień czy kolejność szczepień.

Kwalifikacji do szczepień ochronnych przeciwko COVID-19 ma dokonywać lekarz na podstawie przeprowadzonego badania oraz wywiadu z pacjentem, co ma zostać udokumentowane w ankiecie i stosownej dokumentacji medycznej. Nie będzie możliwe prowadzenie badania kwalifikacyjnego na zasadzie teleporady.

Szczepienia mają być przeprowadzane w podziale na dwie grupy szczepień:
• szczepienia indywidualnego (pacjenci zgłaszający się do punktów szczepień o podanie szczepionki) oraz
• szczepienia zbiorowego (do tej kategorii zaliczone są szczepienia m.in. pracowników ochrony zdrowia, służb mundurowych, mieszkańców Domów Pomocy Społecznej, Zakładów Opiekuńczo-Leczniczych, Zakładów Pielęgnacyjno-Opiekuńczych).

Mapa punktów szczepień dostępna jest na stronie: https://www.gov.pl/web/szczepimysie/punkty-szczepien

Kolejność szczepień

Dokument rządowy przedstawia pierwszeństwo pacjentów danych grup w realizacji szczepień przeciwko COVID-19. Wskazuje się, że do ustalenia grup priorytetowych, które mają zostać zaszczepione w każdym z etapów, przeprowadzono ocenę w oparciu o:
• ryzyko narażenia na zakażenie,
• ryzyko poważnego zachorowania i śmierci,
• ryzyko społeczno-ekonomiczne i ryzyko transmisji.

Kolejność szczepień została również ujęta w wytycznych NFZ dotyczących szczepień przeciw COVID-19 dla szpitali węzłowych, szpitali niewęzłowych, ZOL-i oraz uzdrowisk z 18 grudnia 2020 r.

Szczepienia mają następować według poniższego podziału:

Etap 0:
• pracownicy sektora ochrony zdrowia (w tym wykonujący indywidualną praktykę), pracownicy Domów Pomocy Społecznej i pracownicy Miejskich Ośrodków Pomocy Społecznej oraz personel pomocniczy i administracyjny w placówkach medycznych, w tym stacjach sanitarno-epidemiologicznych

Etap 1:
• pensjonariusze Domów Pomocy Społecznej oraz Zakładów Opiekuńczo-Leczniczych, pielęgnacyjno-opiekuńczych i innych miejsc stacjonarnego pobytu,
• osoby powyżej 60. roku życia w kolejności od najstarszych,
• służby mundurowe,
• nauczyciele

Etap 2:
• osoby w wieku poniżej 60. roku życia z chorobami przewlekłymi zwiększającymi ryzyko ciężkiego przebiegu COVID-19, albo w trakcie diagnostyki i leczenia, wymagającego wielokrotnego lub ciągłego kontaktu z placówkami ochrony zdrowia (lista chorób współistniejących obejmuje: przewlekłe choroby nerek, deficyty neurologiczne – np. demencja, choroby płuc, choroby nowotworowe, cukrzycę, POChP, choroby naczyń mózgowych, nadciśnienie tętnicze, niedobory odporności, choroby układu sercowo-naczyniowego, przewlekłe choroby wątroby, otyłość, choroby związane z uzależnieniem od nikotyny, astmę oskrzelową, talasemię, mukowiscydozę, anemię sierpowatą),
• osoby bezpośrednio zapewniające funkcjonowanie podstawowej działalności państwa i narażone na zakażenie ze względu na częste kontakty społeczne (m.in.: pracownicy sektora infrastruktury krytycznej, dostaw wody, gazu, prądu, usług teleinformatycznych, poczty, bezpieczeństwa żywności i leków, transportu publicznego, urzędnicy odpowiedzialni za zwalczanie pandemii, pracownicy wymiaru sprawiedliwości, funkcjonariusze służb celno-skarbowych)

Etap 3:
• przedsiębiorcy i pracownicy sektorów zamkniętych na mocy rozporządzeń ws. ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii,
• powszechne szczepienia pozostałej części populacji dorosłej

Szczegóły kolejnych etapów, w tym II i III, mają wynikać z wniosków z procesu szczepień przeprowadzonego w pierwszym etapie.

Podstawa wprowadzenia kolejności szczepień – czy istnieje?

Narodowy Program Szczepień przeciw COVID-19 ma służyć zaplanowaniu działań, które mają zagwarantować przeprowadzenie bezpiecznych i skutecznych szczepień wśród obywateli Polski. Niemniej, przyjęta przez rząd strategia, jak i wytyczne NFZ, nie są aktami prawa powszechnie obowiązującego. Narodowy Program Szczepień został przyjęty na podstawie uchwały Rady Ministrów. Ta z kolei ma charakter wewnętrzny i obowiązuje tylko jednostki organizacyjnie podległe organowi wydającemu ten akt.[1] Narodowy Program Szczepień nie jest zatem wiążący dla podmiotów wykonujących działalność leczniczą. Akty prawa wewnętrznego nie mogą bowiem zawierać norm o charakterze powszechnie obowiązującym.[2]

Obecnie, szczepień ochronnych przeciwko COVID-19 dotyczą następujące akty praw powszechnie obowiązującego:
• ustawa o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi [3],
• rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie zakażenia koronawirusem SARS-CoV-2 [4],
• rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie ustanowienia Pełnomocnika Rządu do spraw narodowego programu szczepień ochronnych przeciwko wirusowi SARS-CoV-2 [5],
• rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie metody zapobiegania COVID-19 [6].

W żadnym z nich nie znajdziemy jednak przepisów określających które podmioty mają pierwszeństwo w uzyskaniu szczepienia.

COVID-19 nie jest również uwzględniony w wykazie chorób zakaźnych objętych obowiązkiem szczepień ochronnych [7], a szczepienie przeciw COVID-19 nie jest ujęte w wykazie zalecanych szczepień ochronnych [8].

Uprawnienie do rzetelnej procedury ustalającej kolejność dostępu do deficytowych świadczeń zdrowotnych

W związku z dużym zapotrzebowaniem i ograniczonymi możliwościami produkcyjnymi mamy do czynienia z deficytem szczepionek. Dlatego też szczepienie społeczeństwa może odbywać się nie inaczej jak etapowo. Niemniej jednak, nawet i w takich okolicznościach, wydaje się, że z pola widzenia rządzących nie powinny znikać prawa pacjenta. Nie należy zapominać, że zgodnie z ustawą o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta pacjent ma prawo, w sytuacji ograniczonych możliwości udzielenia odpowiednich świadczeń zdrowotnych, do przejrzystej, obiektywnej, opartej na kryteriach medycznych, procedury ustalającej kolejność dostępu do tych świadczeń. Co prawda nie każde świadczenie zdrowotne jest należne pacjentowi na żądanie i natychmiast, nawet wówczas gdy chodzi o świadczenie lecznicze, które jest uzasadnione medycznie i bezwzględnie wskazane do ratowania zdrowia i życia człowieka. Niemniej, z ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta wynika, że każdemu pacjentowi przysługuje prawo dostępu do świadczeń zdrowotnych na równych zasadach, a więc – w sytuacji ograniczonych możliwości udzielenia odpowiednich świadczeń zdrowotnych – do przejrzystej, obiektywnej, opartej na kryteriach medycznych, procedury ustalającej kolejność dostępu do tych świadczeń .

W związku z brakiem powszechnie obowiązującego charakteru kolejności szczepień określonej w Narodowym Programie Szczepień oraz przy jednoczesnym obowiązku przestrzegania ww. zasady wynikającej z ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta należy uznać, że ciężar wdrożenia przejrzystej, obiektywnej, opartej na kryteriach medycznych, procedury ustalającej kolejność dostępu do szczepień ochronnych przeciwko COVID-19 będzie spoczywał na podmiotach leczniczych realizujących szczepienia.

Komentarz

Należy przyznać, że zaplanowanie działań, które mają zagwarantować przeprowadzenie bezpiecznych i skutecznych szczepień przeciw COVID-19 wśród obywateli jest zadaniem nietypowym i wymagającym. Konieczność szybkiego wdrożenia odpowiedniej i skutecznej strategii nie powinna jednak prowadzić do podejmowania przez rząd działań, których zgodność z prawem mogłaby być podważana i które mogłyby prowadzić do negatywnych reakcji społeczeństwa w tak ważkiej kwestii. Pożądanym jest zatem przygotowanie rozwiązań prawnych, które zagwarantują przeprowadzenie akcji szczepień przeciw COVID-19 z poszanowaniem aktualnie obowiązujących przepisów i przysługujących obywatelom praw.

1. Por. art. 93 ust. 1 Konstytucji RP.
2. por. M. Wiącek [w:] M. Safjan, L. Bosek (red.), Konstytucja RP. Tom II. Komentarz do art. 87–243, Warszawa 2016.
3. ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, Dz.U. z 2020 r. poz. 1845 ze zm.
4. rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 lutego 2020 r. w sprawie zakażenia koronawirusem SARS-CoV-2, Dz.U. z 2020 r. poz. 325 ze zm.
5. rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 8 grudnia 2020 r. w sprawie ustanowienia Pełnomocnika Rządu do spraw narodowego programu szczepień ochronnych przeciwko wirusowi SARS-CoV-2, Dz.U. z 2020 r. poz. 2191.
6. rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 31 grudnia 2020 r. w sprawie metody zapobiegania COVID-19, Dz.U. z 2021 r. poz. 10.
7. rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych, Dz.U. z 2018 r. poz. 753 ze zm.
8. rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 września 2010 r. w sprawie wykazu zalecanych szczepień ochronnych oraz sposobu finansowania i dokumentowania zalecanych szczepień ochronnych wymaganych międzynarodowymi przepisami zdrowotnymi, Dz.U. 2010 Nr 180, poz. 1215.
9. Art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, Dz.U. z 2020 r. poz. 849.
10. L. Bosek (red.), Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Komentarz, Warszawa 2020.

Wpis nie stanowi porady ani opinii prawnej w rozumieniu przepisów prawa oraz ma charakter wyłącznie informacyjny. Stanowi wyraz poglądów jego autora na tematy prawnicze związane z treścią przepisów prawa, orzeczeń sądów, interpretacji organów państwowych i publikacji prasowych. Kancelaria Ostrowski i Wspólnicy Sp.K. i autor wpisu nie ponoszą odpowiedzialności za ewentualne skutki decyzji podejmowanych na jego podstawie.

TAGI: COVID-19, epidemia, koronawirus, szczepienia