W ostatnim czasie, w mediach można było usłyszeć liczne głosy na temat „powrotu” niektórych chorób zakaźnych w związku z faktem, że coraz więcej rodziców podejmuje decyzje o nieszczepieniu swoich dzieci. Jednak czy rodzice mają prawo do swobodnej decyzji w tym zakresie?

W pierwszej kolejności należy wskazać, że profilaktyka przed chorobami epidemicznymi jest konstytucyjnym obowiązkiem władz publicznych, bowiem zgodnie z art. 68 ust. 4 Konstytucji RP władze publiczne są obowiązane do zwalczania chorób epidemicznych i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska. Z kolei art. 1 pkt 1 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 2019 r., poz. 1239) wskazuje, iż zawarte w niej uregulowania wprowadzają zasady i tryb zapobiegania oraz zwalczania zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, w tym zasady i tryb rozpoznawania i monitorowania sytuacji epidemiologicznej oraz podejmowania działań przeciwepidemicznych i zapobiegawczych w celu unieszkodliwienia źródeł zakażenia, przecięcia dróg szerzenia się zakażeń i chorób zakaźnych oraz uodpornienia osób podatnych na zakażenie. Tym samym, w/w ustawa wypełnia dyspozycję art. 38 Konstytucji RP o prawnej ochronie życia każdego człowieka, czemu służy m. in. obowiązek poddania się szczepieniom ochronnym.

Zgodnie zaś z art. 5 ust. 1 pkt 1 lit. b w/w ustawy osoby przebywające na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej są obowiązane do poddawania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym. W przypadku osoby nieposiadającej pełnej zdolności do czynności prawnych, odpowiedzialność za wypełnienie ww. obowiązku ponosi osoba, która sprawuje prawną lub faktyczną pieczę nad osobą małoletnią (art. 5 ust. 2 w/w ustawy). Ponadto, wyżej wymieniony obowiązek ustawowy został rozwinięty w przepisach wykonawczych zawartych w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych (Dz. U. z 2018 r. poz. 753), który określa wykaz chorób zakaźnych objętych obowiązkiem szczepień ochronnych, osoby lub grupy osób obowiązane do poddawania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym przeciw chorobom zakaźnym, wiek i inne okoliczności stanowiące przesłankę do nałożenia obowiązku szczepień ochronnych na te osoby.

Istotne jest, że schemat uodparniania dzieci w Polsce realizowany jest w oparciu o Program Szczepień Ochronnych, który jest ogłaszany co roku w formie Komunikatu przez Głównego Inspektora Sanitarnego. W komunikacie tym zawarte są specjalistyczne informacje z zakresu medycyny dotyczące sposobu wykonania obowiązku ustalonego w ustawie. W przypadku niezachowania kalendarza szczepień, lekarz ustala indywidualny dla danego dziecka program szczepień ochronnych.

Jednocześnie należy wskazać, że zgodnie z art. 17 ust. 2 przywołanej wyżej ustawy, wykonanie szczepienia poprzedzone jest kwalifikacyjnym badaniem lekarskim, które ma na celu wykluczenie przeciwwskazań do szczepień. Każdorazowo musi to być badanie kwalifikacyjne aktualne, wykonane w czasie nieprzekraczającym 24 godzin przed szczepieniem (art. 17 ust. 3). Po przeprowadzonym lekarskim badaniu kwalifikacyjnym lekarz wydaje zaświadczenie ze wskazaniem daty i godziny przeprowadzonego badania (art. 17 ust. 4). W przypadku, gdy lekarskie badanie kwalifikacyjne daje podstawy do długotrwałego odroczenia obowiązkowego szczepienia ochronnego, lekarz kieruje osobę objętą obowiązkiem szczepienia ochronnego do konsultacji specjalistycznej (art. 17 ust. 5).

Co więcej, ustawowy obowiązek szczepień ochronnych oznacza niedopuszczalność korzystania z tzw. klauzuli sumienia, tj. uprawnienia pacjenta do odmowy poddania się świadczeniu zdrowotnemu z powołaniem się na art. 16 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i rzeczniku praw pacjenta (Dz.U. z 2019 r., poz. 1127 z późn.zm.). Jak trafnie wskazuje się w orzecznictwie art. 16 tej ustawy znajduje zastosowanie, jeżeli przepisy odrębnych ustaw nie stanowią inaczej (art. 15). Taką zaś odrębną ustawą jest m.in. ustawa o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, która przewiduje obowiązek poddawania się szczepieniom ochronnym. Ustawa ta nie przewiduje prawa pacjenta do odmowy wyrażenia zgody na szczepienie ochronne, wręcz przeciwnie – statuuje ogólny obowiązek poddania się szczepieniom ochronnym. W związku z powyższym, nie ulega wątpliwości, że obowiązek rodziców poddania dziecka obowiązkowym szczepieniom jest w Polsce obowiązkiem prawnym, od którego uwolnić mogą jedynie konkretne przeciwwskazania lekarskie do szczepienia dziecka.

Kończąc, chciałabym przytoczyć orzeczenie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 18 kwietnia 2018 r., VII SA/Wa 1941/17, które w mojej ocenie stanowi zwięzłą odpowiedź na pytanie postawione na wstępie artykułu tj., że (…) o realizacji szczepień obowiązkowych i kwalifikacji do ich podania u dziecka decyduje każdorazowo lekarz, po uprzednim wykonaniu szczegółowego badania obecnego stanu zdrowia dziecka oraz zebraniu potrzebnych informacji podczas wywiadu z rodzicem, a nie rodzic, który ze względu na swoje przekonania sprzeciwia się wykonaniu szczepień ochronnych w okresach uzasadnionych medycznie i epidemiologicznie (…).

Materiały źródłowe:

1. Konstytucja RP,

2. ustawa z dnia 5 grudnia 2008r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 2019r., poz. 1239),

3. ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i rzeczniku praw pacjenta (Dz.U. z 2019 r., poz. 1127 z późn.zm.),

4. rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 sierpnia 2011 roku w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych (Dz. U. z 2018r. poz. 753),

5. orzeczenie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 18 kwietnia 2018 r., VII SA/Wa 1941/17,

6. orzeczenie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 26 kwietnia 2018 r., VII SA/Wa 2183/17,

7. orzeczenie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 17 kwietnia 2018 r., VII SA/Wa 2274/17,

8. orzeczenie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Bydgoszczy z dnia 10 kwietnia 2018 r., II SA/Bd 102/18,

9. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 17 kwietnia 2014 r., sygn. akt II OSK 338/13,

10. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 4 lutego 2015 r., sygn. akt II OSK 1509/13

Wpis nie stanowi porady ani opinii prawnej w rozumieniu przepisów prawa oraz ma charakter wyłącznie informacyjny. Stanowi wyraz poglądów jego autora na tematy prawnicze związane z treścią przepisów prawa, orzeczeń sądów, interpretacji organów państwowych i publikacji prasowych. Kancelaria Ostrowski i Wspólnicy Sp.K. i autor wpisu nie ponoszą odpowiedzialności za ewentualne skutki decyzji podejmowanych na jego podstawie.​