• Od Redakcji: Drodzy Czytelnicy, autorką tekstu jest Maja Szczepaniak, która dołączyła do zespołu redaktorów naszego bloga.

Tajemnica zawodowa jest nieodzownym elementem profesji lekarskiej i jednym z najważniejszych obowiązków lekarza, stanowi swoistą podstawę wzajemnego zaufania w relacji z pacjentem. W obliczu korzystania z instrumentów dochodzenia roszczeń związanych z błędami w leczeniu nastręczać może jednak wątpliwości. Proces cywilny toczy się według własnych, kodeksowych zasad, które – jak się okazuje – nie korespondują w pełni z przepisami regulującymi wykonywanie ww. zawodu. Skoro bowiem w procesie cywilnym, sąd może wezwać praktycznie każdego (w tym lekarza) jako świadka, nasuwa się pytanie, czy tajemnica lekarska zawsze jest nienaruszalna, czy istnieją sytuacje, które pozwalają na jej ujawnienie?

Czym jest tajemnica lekarska?

W polskim ustawodawstwie tajemnica lekarska została uregulowana m.in. w art. 40 ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Zgodnie z ww. przepisem lekarz ma obowiązek zachowania w tajemnicy wszystkich informacji powiązanych z pacjentem, a uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu. Tajemnica lekarska dotyczy zarówno informacji ściśle związanych z leczeniem, jak i wszelkich innych dotyczących pacjenta. Obejmuje też dokumenty oraz informacje uzyskane od innych niż pacjent osób, np. członków rodziny lub personelu medycznego. Tajemnica zawodowa, jako jedna z najważniejszych powinności związanych z wykonywaniem zawodu lekarza, została uregulowana również w Kodeksie Etyki Lekarskiej. Ponadto obowiązek jej dochowania stanowi jedno z praw pacjenta w rozumieniu ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta i podlega przewidzianej dla praw pacjenta ochronie.

Lekarz jako świadek w procesie cywilnym.

Zeznania świadków są często istotnym środkiem dowodowym w postępowaniu cywilnym. O ile ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (dalej jako: KPK) zawiera unormowania dotyczące lekarzy, związane z ujawnianiem tajemnicy zawodowej, to ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (dalej jako: KPC) nie przewiduje takich regulacji. W związku z tym, w przypadku wezwania lekarza do sądu celem przesłuchania, na lekarzu (tak jak na każdym innym świadku) ciąży obowiązek stawienia się i złożenia zeznań. Co ciekawe, ustawodawca nie przewidział w KPC zwolnienia lekarza z obowiązku dochowania tajemnicy lekarskiej – kwestia ta pozostaje więc niejako nieuregulowana.

Lekarz, zeznający jako świadek w procesie cywilnym, może jedynie odmówić odpowiedzi na zadane pytanie, powołując się na przepis art. 261 §2 KPC. Ww. norma przewiduje taką ewentualność dla każdego świadka ar w sytuacji gdy:

• zeznanie mogłoby narazić jego lub jego bliskich na odpowiedzialność karną, hańbę lub dotkliwą i bezpośrednią szkodę majątkową, lub

• miałoby być połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej.

Wspomniany przepis budzi kontrowersje, ponieważ dzieli tajemnicę zawodową na istotną i nieistotną, bez wskazania, jakie przesłanki miałyby przyświecać temu rozróżnieniu. Ocena tego, czy dane fakty objęte są tajemnicą lekarską (i czy jest ona istotna/nieistotna?), a w konsekwencji – czy można ujawnić określone informacje o pacjencie, spoczywa na składającym zeznania lekarzu. Jak już wspomniano, sąd w procesie cywilnym nie jest uprawniony do zwolnienia z obowiązku dochowania tajemnicy zawodowej. Za nieuzasadnioną odmowę zeznań grozi kara grzywny – niezależnie od grzywny świadek może też zostać skazany na karę aresztu na czas nieprzekraczający tygodnia.

Czy tajemnica lekarska ma charakter bezwzględny?

Dochowanie tajemnicy lekarskiej nie ma charakteru absolutnego. Wyłączenia w tym zakresie wskazane zostały w ustawie o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz w ustawie o prawach pacjenta i  RPP.   

Obowiązek zachowania tajemnicy lekarskiej jest wyłączony, gdy:

• tak stanowią przepisy innych ustaw (m.in. ustawa z dnia 1 lipca 2005 r.  o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów dopuszcza możliwość wzajemnego ujawnienia danych dawcy i biorcy, gdy narząd ma być pobrany od żywej osoby);

• badanie lekarskie zostało przeprowadzone na żądanie uprawnionych organów i instytucji (wówczas lekarz jest obowiązany poinformować o stanie zdrowia pacjenta wyłącznie te organy i instytucje);

• zachowanie tajemnicy może stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób;

• pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy wyraża zgodę na ujawnienie tajemnicy (po uprzednim poinformowaniu o niekorzystnych dla pacjenta skutkach jej ujawnienia);

• zachodzi potrzeba przekazania niezbędnych informacji o pacjencie lekarzowi sądowemu;

• zachodzi potrzeba przekazania niezbędnych informacji o pacjencie związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych innemu lekarzowi lub uprawionym osobom uczestniczącym w udzielaniu tych świadczeń.

Jakie są konsekwencje naruszenia tajemnicy lekarskiej?

Naruszenie obowiązku dochowania tajemnicy lekarskiej może skutkować poważnymi konsekwencjami m.in. odpowiedzialnością zawodową przed sądem lekarskim. Złamanie tajemnicy może także powodować odpowiedzialność na gruncie prawa cywilnego oraz skutkować odpowiedzialnością karną z tytułu ujawnienia informacji pomimo istnienia ustawowego obowiązku utrzymania ich w tajemnicy.

Co to oznacza w praktyce?

Tajemnica lekarska jest jedną z najważniejszych ustawowych gwarancji chroniących interesy pacjenta i co do zasady powinna być przestrzegana. Z drugiej strony, lekarz jako świadek w procesie cywilnym może dostarczyć sądowi istotnych informacji niezbędnych do prowadzenia procesu i wpływających na wydanie rozstrzygnięcia w sprawie – co w zależności od stanu faktycznego sprawy i rozłożenia ról procesowych, może być dla pacjenta korzystne lub wręcz przeciwnie. Aktualnie obowiązujące przepisy KPC nie przewidują satysfakcjonującego rozwiązania ww. kwestii – może w przyszłości ustawodawca rozstrzygnie ww. problem w kompleksowy sposób, który doprowadzi do ujednolicenia norm procesowych oraz reguł wykonywania zawodu, niwelując potencjalne wątpliwości.