Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie podzielił stanowisko Rzecznika Praw Pacjenta, zgodnie z którym wypełnienie przez pacjenta ankiety online (formularza) nie jest równoznaczne z przeprowadzeniem u niego badania [por. wyrok WSA w Warszawie z dnia 29 maja 2024 r., sygn. akt: V SA/Wa 2671/23]. Wyrok WSA ma bardzo istotne znaczenie w kontekście działania tzw. „receptomatów”. Przesądza m.in. o tym, że zorganizowanie procesu udzielania świadczeń zdrowotnych za pośrednictwem systemów teleinformatycznych lub systemów łączności, w sposób dopuszczający orzeczenie przez lekarza o stanie zdrowia pacjenta i zaordynowanie leków dostępnych na receptę (wystawienie e-recepty), bez zbadania pacjenta, wpisuje się w definicję praktyki naruszającej zbiorowe prawa pacjentów. 

Tło sprawy.

Spółka, wobec której toczyło się postępowanie była zarejestrowana w Rejestrze Podmiotów Wykonujących Działalność Leczniczą w rodzaju ambulatoryjne świadczenia zdrowotne. Ww. świadczenia były udzielane na odległość, za pośrednictwem portalu internetowego. Na stronie internetowej Spółki widniała informacja, zgodnie z którą możliwe było: „otrzymanie recepty online w trzech prostych krokach”. W celu otrzymania recepty, pacjent musiał wypełnić formularz (podając m.in. nazwę leku, schemat dawkowania, ilość opakowań oraz opisać powód jego przyjmowania), a także opłacić usługę. Następnie, na adres poczty elektronicznej przychodziła wiadomość z kodem e-recepty. Spółka przyjęła, że taka procedura jest równoważna z przeprowadzeniem wywiadu lekarskiego z pacjentem. W sytuacji, gdy lekarz powziął wątpliwości, co do treści informacji zamieszczonych w ankiecie miał możliwość nawiązania zdalnego kontaktu z pacjentem, lecz było to działanie fakultatywne. 

Proces udzielania świadczeń zdrowotnych.

WSA w Warszawie uznał, że zgodnie z art. 8 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (dalej: „u.p.p.”) pacjent ma m.in. prawo do świadczeń zdrowotnych udzielanych z należytą starannością. Ww. przepis ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa pacjentowi, poprzez zagwarantowanie przez podmiot leczniczy takich warunków udzielania świadczeń zdrowotnych, które zminimalizują możliwość wystąpienia ryzyk związanych z ich przeprowadzeniem. Ponadto, WSA podkreślił, że cały proces powinien być zorganizowany z poszanowaniem przepisów powszechnie obowiązującego prawa, w tym m.in. zgodnie z ustawą z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Art. 42 ust. 1 ww. ustawy określa w szczególności, że lekarz orzeka o stanie zdrowia danej osoby po uprzednim, osobistym jej zbadaniu lub zbadaniu jej za pośrednictwem systemów teleinformatycznych lub systemów łączności. Ankieta online, zawierająca zestaw kilku, uniwersalnych pytań nie może stanowić substytutu badania (wywiadu lekarskiego). Badanie powinno być zindywidualizowane, nastawione na uzyskanie wszelkich istotnych informacji niezbędnych do dokonania właściwej i należytej oceny stanu zdrowia. W zależności od odpowiedzi udzielanych przez konkretnego pacjenta, lekarz powinien mieć możliwość zapytania o dodatkowe kwestie. W związku z tym, że w świetle obowiązujących przepisów, ankieta online nie może zostać uznana za wywiad lekarski – nie można na jej podstawie orzec o stanie zdrowia pacjenta, w tym również wystawić e-recepty na leki. Ustalenie całego procesu udzielania świadczeń zdrowotnych bez przeprowadzenia badania pacjenta stanowi działanie wbrew należytej staranności, o której mowa w art. 8 u.p.p. Uwzględniając, że jest to działanie bezprawne, zorganizowane, skierowane do nieograniczonego kręgu osób (pacjentów), a także mające na celu pozbawienie lub ograniczenie praw pacjentów – zaznaczył, że wpisuje się ono w definicję praktyki naruszającej zbiorowe prawa pacjentów (59 ust. 1 pkt 1 u.p.p.).

Czy WSA ma rację?

Dokonana przez WSA ocena procesu udzielania świadczeń zdrowotnych w ramach tzw. „receptomatów” zasługuje na aprobatę. Działalność „receptomatów” wiąże się z możliwością wystąpienia szeregu nadużyć, m.in. dostęp do leków mogą uzyskać pacjenci (użytkownicy „receptomatu”), którzy nie mają odpowiedniego wskazania medycznego do ich zażywania. Łatwość w uzyskiwaniu e-recept może prowadzić również do nadmiernego przepisywania leków, w tym również leków mających potencjał uzależniający. Wskazać należy, że zbieranie wyłącznie minimalnej ilości informacji, w tym często poprzez „sztampową” ankietę (formularz) zwiększa ryzyko błędnej diagnozy, a w konsekwencji zastosowania niewłaściwego leczenia, czy zaordynowania niewłaściwego leku. Działalność „receptomatów” budzi również wątpliwości etyczne, w tym związane z ryzykiem komercjalizacji opieki zdrowotnej, w której priorytetem staje się zysk, nie zaś zdrowie pacjenta. Za nieetyczne należy uznać działania lekarzy podejmujących współpracę z „receptomatami”, którzy wystawiają e-recepty bez zbadania pacjentów. Takie postępowanie może skutkować pociągnięciem ich do odpowiedzialności zawodowej. Lekarze orzekający o stanie zdrowia pacjentów bez ich zbadania naruszają zasady wykonywania zawodu (w szczególności wspomniany już art. 42 ust. 1 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty), a także Kodeks Etyki Lekarskiej (dalej: „KEL”) – w tym m.in. w zakresie dochowania należytej staranności i poświęcenia pacjentom należytego czasu (art. 8 KEL) oraz w zakresie dbałości o odpowiednią jakość opieki nad pacjentami (art. 11 KEL).